خبرگزاری تسنیم- مناطق آزاد تجاری در جهان امروز به عنوان ابزارهای کلیدی توسعه اقتصادی، جذب سرمایه‌گذاری و تسهیل تجارت بین‌الملل شناخته می‌شوند. این مناطق نه فقط به‌عنوان محدوده‌هایی برای معافیت مالیاتی، بلکه به‌عنوان «اکوسیستم‌های رقابتی» عمل می‌کنند که در آن سیاست‌های هوشمند، زیرساخت‌های مدرن و پیوند مؤثر با زنجیره‌های جهانی تأمین موجب رشد پایدار شده است.
در دبی منطقه آزاد جبل علی (JAFZA) نمونه‌ای موفق از این مدل است. با جذب بیش از 8000 شرکت بین‌المللی از 100 کشور، این منطقه به رکن اصلی اقتصاد غیرنفتی امارات تبدیل شد (منبع: گزارش رسمی اداره منطقه آزاد جبل علی، 2024). در سنگاپور مناطق آزاد در کنار سیاست‌های باز تجاری، محیطی ایجاد کردند که شرکت‌های چندملیتی بدون دغدغه بوروکراسی، فعالیت‌های صادرات‌محور خود را گسترش دهند.
منطقه آزاد شنژن در چین نه‌تنها محرک انقلاب صنعتی دهه 1980 میلادی این کشور شد، بلکه الگوی اقتصادی جدیدی را برای توسعه صادرات، فناوری و نوآوری به‌وجود آورد (منبع: UNCTAD, 2023).
در مقابل مناطق آزاد ایران با وجود برخورداری از موقعیت جغرافیایی ممتاز و منابع انسانی توانمند، هنوز فاصله قابل‌توجهی با این استانداردها دارند.
این مناطق به جای تبدیل‌شدن به کانون‌های سرمایه‌گذاری و تولید صادرات‌محور، بسیاری از این مناطق به مسیرهای وارداتی، بازارهای مصرفی و حوزه‌های معافیت‌محور بدل شده‌اند. نبود زیرساخت‌های مناسب، بی‌ثباتی در سیاست‌های ارزی و تجاری، ناهماهنگی نهادی و تغییرات پی‌درپی مدیریتی از عوامل اصلی این عقب‌ماندگی است.
علاوه بر آن، در بسیاری از مناطق آزاد کشور، نگاه به توسعه هنوز «اداری و محلی» است، نه «اقتصادی و بین‌المللی». مناطق آزاد در جهان بر اساس رقابت، شفافیت و تسهیل سرمایه‌گذاری عمل می‌کنند، در حالی‌که در ایران همچنان با محدودیت‌های بوروکراتیک، مقررات چندگانه، و وابستگی شدید به تصمیم‌های مرکزی مواجه‌اند.
برای عبور از این وضعیت، ضروری است فلسفه وجودی مناطق آزاد بازتعریف شود. باید از نگاه سنتی معافیت‌محور به سمت مدل‌های نوین «توسعه‌محور» حرکت کرد. این مناطق باید به پایگاه‌های صادراتی، مراکز نوآوری صنعتی، و حلقه‌های پیوند ایران با زنجیره‌های جهانی تبدیل شوند (مثال موفق: Shenzhen High-Tech Zone، Singapore Jurong Innovation District). تحقق این هدف نیازمند استقلال مدیریتی واقعی، نظام مالی شفاف، و حضور فعال سرمایه‌گذاران بین‌المللی است.
در نهایت، مناطق آزاد ایران زمانی می‌توانند به مأموریت اصلی خود بازگردند که از حاشیه اقتصاد ملی خارج شده و به قلب تعاملات اقتصادی جهانی راه یابند — همان مسیری که دوبی، سنگاپور و شنژن سال‌ها پیش با شجاعت و اصلاح ساختاری پیمودند (منبع: UNCTAD World Investment Report, 2023).
کمال ابراهیمی کاوری، مدرس دانشگاه
انتهای پیام/
منبع