موضوع اصلاح ساختار بودجه و جداسازی نفت از درآمد‌های عمومی، قدمتی شاید ۳۰ ساله داشته و رهبر انقلاب در هر دیدار با مسئولان دولت و نماینگان مجلس این موضوع را به آن‌ها گوشزد می‌کنند.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما، نفت هم عامل جنگ‌های جهانی بوده و هم ابزار ادامه این جنگ ها. چرا که هربار که یک کشوری با منابع نفتی با کشوری دیگر جنگ را تجربه کرده است. تحریم درآمد‌های نفتی و آسیب رساندن به زیرساخت‌های انرژی آن کشور مورد هجوم، منجر شده است تا درآمد‌های آن کشور دچار تزلزل شود.
مثال این کشور‌ها هم کم نیست. عراق در سال ۱۹۹۰ بعد از حمله به کویت توسط تحریم‌های سازمان ملل از صادرات نفت منع شد، که نتیجه اش شد فروپاشی اقتصادی، کمبود غذا و دارو، گسترش فقر و عمده‌ترین دلیل این مشکل، وابستگی بودجه این کشور به درآمد‌های نفتی بود.
یا لیبی در درگیری‌های سال ۲۰۱۱ با تحریم‌های نفتی و جنگ داخلی مواجه شده و کاهش درآمد ارزی، رکود اقتصادی نتیجه این تحریم‌ها شد. وابستگی به درآمدی که روزی هست و روزی نیست و در خیلی از مواقع با تهدید و تنش مواجه است. منجر می‌شود که بودجه‌های کشور‌های دارایی این منابع همواره در انتظار زلزله‌ای با ریشتر بالا در اقتصادشان باشد.
اما برای مقاوم سازی اقتصاد از این نوع زلزله، نمونه‌ای موفق در دنیا وجود دارد که با وجود داشتن درآمد‌های نفتی قابل توجهی، اما بودجه اش بر اساس مالیات و سایر درآمد‌ها بسته شده است. نروژ کشوری که اقتصادش را از نفت تقریبا جدا کرده و درآمد‌های نفتی اش را برای ساخت امکانات و توسعه زیرساخت هایش هزینه می‌کند.
همه این گفته‌ها را رهبر انقلاب سال هاست که از خطبه‌های نماز جمعه و نشست‌های عمومی و خصوصی به دولت مردان و نمایندگان مجلس گوشزد می‌کند. کاهش وابستگی به درآمد‌های نفتی، آغازی برای اصلاح ساختار بودجه ایست که رنگ و بوی نفت از هر طرف آن، به مشام مجریان آن هم می‌رسد.
بودجه هنوز اصلاح نشده است
آقای حسن چنارانی، عضو هیئت علمی دانشگاه در گفت‌و‌گو با خبرگزاری صدا و سیما، می‌گوید: آنطور که انتظار داشتیم اصلاح بودجه‌ای رخ نداده است. شاید در برخی حوزه‌ها مثل حساب واحد خزانه و پرداخت به ذی نفع نهایی ما توانستیم نظمی را ایجاد کنیم ولی در بقیه موارد چنین اتفاقی رخ نداده است.
او ادامه داد: بودجه باید شفاف باشد به این معنی که مردم هم بتوانند آن را متوجه شوند؛ به عنوان مثال باید مسیر هزینه کرد مالیات پرداختی خود را ببینند. یا در قسمتی دیگر بودجه‌های شرکت‌های دولتی هم باید شفاف و آن‌ها نیز به حساب واحد خزانه متصل شوند، اما هنوز این فرآِیند همگانی نیست و آنچه هم اکنون به عنوان بودجه تدوین و ارائه می‌شود بیشتر هزینه محور است.
چنارانی تاکید کرد: ما برای نوشتن بودجه ابتدا هزینه‌های خود را مشخص می‌کنیم و بعد برای آن‌ها درآمد‌های خیالی می‌نویسیم و این درآمد‌ها محقق که نمی‌شوند ما شاهد کسری بودجه هستیم. مثلا فروش نفت را به حدی بالا در بودجه می‌نویسیم که تحقق آن ممکن نیست، اما روی آن هزینه هم می‌نویسیم و در نهایت کسری بودجه دامن گیر می‌شود.
وی گفت: کسری بودجه که محقق شد روی به انتشار اوراق می‌آوریم و همین خود در سال‌های دیگر تورم را پدید می‌آورد.
تاکید رهبر انقلاب به اصلاح ساختار بودجه از دهه ۷۰
ساختار بودجه نویسی از سال ۹۷ که رهبر انقلاب مجدد تاکید می‌کنند بودجه را اصلاح کرده و درآمد‌های نفتی را کاهش دهید. بازهم درآمد‌های نفتی را با سهمی میانگین ۱۸ تا ۳۵ درصد نشان می‌دهد؛ و دولت‌ها بعد از تصویب بودجه بازهم در بین سال بین ۱۰ تا ۲۰ هم از صندوق توسعه ملی استقراض کرده و همین امر سهم نفت در بودجه را تا ۵۰ درصد افزایش می‌دهد.
آن طرف قضیه، درآمد‌های مالیاتی در تلاش برای این است که جایگاه خودش را در بودجه تقویت کرده است و نقش و سهم بیشتری را برای بودجه‌های جاری پیدا کند، اما هنوز از اهداف برنامه هفتم عقب‌تر قرار دارد.
برنامه هفتم عنوان می‌کند که سهم درآمد‌های مالیاتی در بودجه جاری کشور باید تا ۸۰ درصد برسد و این عدد در سال ۱۴۰۲ به ۴۲ درصد رسیده است.
مسئولان سازمان مالیاتی معتقدند باید با هوشمندسازی جریان مالیات ستانی، مسیر را برای جلوگیری از فرار‌های مالیاتی و کشف مودیانی که مالیات پرداخت نمی‌کنند جلو رفت. سامانه مودیان و تکیه بر اطلاعات پایه سامانه ۱۶۹ مکرر قانون مالیات‌های مستقیم از جمله مواردی است که می‌تواند فراریان مالیاتی را به خانواده مالیاتی اضافه کند.
حالا بودجه سال آتی در دست تدوینگران بودجه یعنی سازمان برنامه و بودجه قرار گرفته است و تحلیلگران اقتصادی و اقتصاددان‌ها معتقدند باید بودجه را با نگرشی متفاوت‌تر از سال‌های قبل نوشته و نفت را از درآمد‌های عمومی بودجه دور و دورتر کرد.
گزارش از نرگس معززی حور – خبرنگار اقتصاد کلان خبرگزاری صدا و سیما
منبع