در کامل‌ترین تعریف مالیات گفته شده که مالیات یک نوع هزینه اجتماعی است که شهروندان پرداخت می‌کنند تا دولت‌ها بتوانند موجبات رفاه و توسعه اجتماعی را فراهم کنند. از منظر قانون مالیات‌ها، همه شهروندان مؤدی تلقی می‌شوند و به موجب قانون و بر اساس درآمدهای مکتسبه، مشمول مالیات قرار می‌گیرند.
در کامل‌ترین تعریف مالیات گفته شده که مالیات یک نوع هزینه اجتماعی است که شهروندان پرداخت می‌کنند تا دولت‌ها بتوانند موجبات رفاه و توسعه اجتماعی را فراهم کنند. از منظر قانون مالیات‌ها، همه شهروندان مؤدی تلقی می‌شوند و به موجب قانون و بر اساس درآمدهای مکتسبه، مشمول مالیات قرار می‌گیرند. بر اساس ماده «1» قانون مالیات‌های مستقیم (ق.م.م.)، کلیه اشخاصی که به هر نحو به کسب درآمد در ایران مشغول هستند، موظف به پرداخت مالیات هستند؛ بنابراین پزشکان اعم از آنانی که در مراکز درمانی مانند بیمارستان به‌عنوان همکار یا استخدام مشغول فعالیت هستند یا پزشکانی که به‌طور شخصی و آزاد در مطب مشغول کسب درآمد و ارائه خدمات درمانی هستند، مشمول مالیات خواهند بود.
پزشکان نیز بر همین اساس در زمره پرداخت‌کنندگان مالیات و مؤدی مالیاتی به‌شمار می‌روند؛ اما نظر به اینکه بسیاری از پزشکان هم درآمد مالیات حقوق دارند و هم درآمد ناشی از ارائه خدمات، بنابراین بر اساس قوانین مالیاتی ایران، مالیات بر درآمد پزشکان در سه بخش زیر قابل شناسایی و مشمول مالیات خواهد شد.
مالیات بر درآمد حقوق پزشکان
مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی (مشاغل)
مالیات تکلیفی پزشکان
1- مالیات بر درآمد حقوق پزشکان
این مالیات مخصوص پزشکانی است که با مراکز درمانی دارای رابطه استخدامی (در قالب قرارداد کار، مستخدم دولت یا کارمند نیروهای مسلح) بوده و عملا به‌عنوان نیروی کار به استخدام بیمارستان‌ها، مراکز درمانی یا سایر مراکز خدماتی درمی‌آیند؛ در صورت وجود قرارداد کار، دارای رابطه کارگر و کارفرمایی بوده و پزشک از مرکز طرف قرارداد حقوق دریافت می‌کند. به این ترتیب، کارفرما یا مرکز مذکور پس از کسر معافیت مالیات حقوق و بر اساس ماده 86 ق.م.م، موظف به کسر درصدی از حقوق پزشک به‌عنوان مالیات و واریز به حساب سازمان مالیاتی است. در سال ۱۴۰۲، سقف معافیت مالیاتی و نرخ مالیات بر مجموع درآمد اشخاص حقیقی که تحت عناوینی از قبیل حقوق و مزایا (به استثنای عیدی و کارانه اعضای هیئت علمی بالینی تمام‌وقت جغرافیایی و پزشکان متخصص بالینی تمام‌وقت جغرافیایی)، مقرری یا مزد، حق شغل، حق شاغل، فوق‌العاده‌ها، اضافه‌کار، حق‌الزحمه، حق مشاوره، حق حضور در جلسات، پاداش، حق‌التدریس، حق‌التحقیق، حق پژوهش و کارانه اعم از مستمر یا غیرمستمر که به صورت نقدی و غیرنقدی از یک یا چند منبع در بخش دولتی یا غیردولتی تحصیل می‌کنند، چه از کارفرمای اصلی و چه غیراصلی (موضوع تبصره ۱ ماده ۸۶ قانون مالیات‌های مستقیم) باشد، در سال 1402 به شرح ذیل است:
سقف معافیت مالیاتی سالانه موضوع ماده ۸۴ قانون مالیات‌های مستقیم اصلاحی 31/4/1394 در سال ۱۴۰۲ مبلغ یک‌میلیارد‌و 200 میلیون ریال و نرخ مالیات بر مجموع درآمد اشخاص حقیقی به شرح زیر است:
نسبت به مازاد یک‌میلیارد‌و 200 میلیون ریال تا یک‌میلیارد‌و 680 میلیون، 10 درصد، نسبت به مازاد یک‌میلیارد‌و 680 میلیون ریال تا دو‌میلیارد‌و 760 میلیون ریال، 15 درصد، نسبت به مازاد دو‌میلیارد‌و 760 میلیون ریال تا چهار‌میلیارد‌و 80 میلیون ریال، 20 درصد، نسبت به مازاد چهار‌میلیارد‌و 80 میلیون ریال به بالا، 30 درصد. مضافا کلیه افرادی که در قبال ارائه خدمت در دستگاه‌ها تحت هر عنوان از‌جمله ساعتی، روزمزد، قراردادی، حق‌التدریس، حق‌التحقیق، حق‌الزحمه، حق نظارت، حق التألیف و پاداش شورای حل اختلاف دریافتی دارند، مشمول حکم این بند می‌باشند. بر اساس تبصره فوق، عیدی و کارانه اعضای هیئت علمی بالینی تمام‌وقت جغرافیایی و پزشکان متخصص بالینی تمام‌وقت جغرافیایی مشمول مالیات حقوق در سال 1402 نمی‌شود.
2- از طرف دیگر وفق ماده 94، پزشکانی که به صورت مستقل اقدام به افتتاح مطب یا سایر مراکز خدمات درمانی نظیر آزمایشگاه و داروخانه کرده به کسب درآمد از طریق تخصص خود مشغول هستند، موظف‌اند مانند سایر اشخاص حقیقی و صاحبان مشاغل، برای عملکرد هر سال خود تا 31 خرداد سال بعد، اظهارنامه مالیاتی اشخاص حقیقی را تکمیل و به سازمان مالیاتی ارسال کنند.
3- برخی پزشکان که در استخدام رسمی و حقوق‌بگیر سازمان‌های دولتی یا غیردولتی هستند، بدون داشتن رابطه کارمندی و صرفا بر اساس توافق یا قرارداد بعد از ساعات کار خود در سایر مراکز درمانی نیز به ارائه خدمات درمانی مشغول هستند. این دسته از پزشکان بر اساس بند «ز» تبصره «6» قانون بودجه سال 1402، جزء «1» بند «ز» تبصره « 6» قانون بودجه 1401 (بند ح تبصره 6 قانون بودجه 1400) برای سال‌های ذکرشده مشمول کسر مالیات تکلیفی پزشکان هستند. به‌طوری که مراکز درمانی که از خدمات این‌‌گونه پزشکان غیر‌استخدامی استفاده می‌کنند، تکلیف به کسر مالیات تکلیفی از حق‌الزحمه پرداختی به آنان دارند.
4- مالیات تکلیفی چیست؟
مالیات تکلیفی نوعی مالیات است که پرداخت آن بر عهده مؤدی اصلی نیست. در واقع این نوع مالیات در مواردی که مؤدی اصلی، وجوه درآمدی خود را از شخص دیگری (اعم از شخص حقیقی یا حقوقی) دریافت می‌کند، مصداق پیدا می‌کند.
به این صورت که شخص پرداخت‌کننده وجوه، موظف به کسر مبلغ مالیات تکلیفی مؤدی اصلی و واریز آن به حساب سازمان مالیاتی است. از انواع مالیات تکلیفی می‌توان به مالیات بر درآمد حقوق، مالیات اجاره و مالیات تکلیفی پزشکان اشاره کرد. این پزشکان باید مطلع باشند که چون بخشی از درآمد آنها به‌عنوان مالیات تکلیفی پرداخت می‌شود، خود پزشکان موظف به جمع‌آوری مستندات مربوط به مالیات تکلیفی پرداخت‌شده، جهت ارائه به سازمان مالیاتی هستند.
علاوه بر این موارد، به موجب مقررات مالیاتی، تخلف مراکز درمانی از پرداخت مالیات تکلیفی برای پزشکان مشمول جرایم ماده 199 قانون مالیات‌های مستقیم خواهد بود.
یادآور می‌شود وفق مفاد ماده «199» قانون مالیات‌های مستقیم، هر شخص حقیقی یا حقوقی که به موجب مقررات این قانون مکلف به کسر و ایصال مالیات مؤدیان دیگر است، در صورت تخلف از انجام وظایف مقرره علاوه بر مسئولیت تضامنی با مؤدی در پرداخت مالیات خواهد داشت، مشمول جریمه‌ای معادل 10 درصد مالیات پرداخت‌نشده در موعد مقرر و 2.5 درصد مالیات متعلق به ازای هر ماه نسبت به مدت تأخیر از سررسید پرداخت خواهد بود. چنانچه مالیات توسط دریافت‌کننده وجوه پرداخت شود، در این صورت جریمه دو‌و‌نیم درصد موضوع این ماده تا تاریخ پرداخت مالیات توسط مؤدی مزبور، از مکلفین به کسر و ایصال مالیات، مطالبه و وصول خواهد شد باید تصریح کرد مفاد دستورالعمل شماره 502-1400-200 مورخ 1/2/1400و به‌ویژه توضیح بند «3» آن به این معناست که اگر پزشکی در استخدام یکی از مراکز درمانی است و علاوه بر آن به دیگر مراکز درمانی هم خدمات درمانی – پزشکی ارائه می‌دهد، کارفرمای اصلی که حقوق پرداخت می‌کند، بابت حقوق پرداختی مالیات حقوق کسر و سایر مراکز درمانی وفق مقررات این دستورالعمل باید مالیات تکلیفی 10 درصد کسر کنند و سایر دریافتی‌های پزشک مذکور مشمول مالیات حقوق نیست.