ظرفیت فنی و اقتصادی کشورها | عمان

خبرگزاری تسنیم؛ گروه اقتصادی ــ عُمان در جنوب‌شرقی شبه‌جزیرهٔ عربستان واقع شده و از نظر جغرافیایی از سه بخش اصلی تشکیل شده است: منطقهٔ اصلی در جنوب خلیج فارس، نِـوَه (در انتهای خلیج عدن)، و جزیرهٔ مَسِـره (در ورودی تنگهٔ هرمز). مساحت این کشور حدود 309 هزار کیلو‌متر مربع[1] است. عُمان از غرب با امارات متحدهٔ عربی و عربستان سعودی، و از جنوب‌غرب با یمن همسایه است. همچنین، فاصلهٔ جغرافیایی آن با ایران از طریق تنگهٔ هرمز بسیار کم است (کمتر از 40 کیلومتر در نزدیک‌ترین نقطه) و این امر، موقعیت استراتژیک آن را در بحبوحهٔ مسیرهای دریایی جهانی تقویت می‌کند. بر پایهٔ آخرین برآوردها (2024)، جمعیت عُمان حدود 5.3 میلیون نفر است[2] که از این میان، بیش از 40 درصد را غیربومی‌ها (کارگران و متخصصان خارجی) تشکیل می‌دهند. بومی‌های عُمانی عمدتاً از قبایل عرب و نیز اعراب حضرموت یمنی‌تبار (حدود 88درصد) و اقلیت‌های بلوچ (در جنوب)، و زنوج (منشأ آفریقایی) هستند.[3] از نظر مذهبی، بیشتر جمعیتِ بومی پیرو مذهب اباضی هستند — شاخه‌ای از اسلام که از خوارج جدا شده و خصوصیات منحصر‌به‌فردی از لحاظ فقهی و سیاسی دارد. ترکیب جمعیتیِ عُمان از تعادل نسبی قبیله‌ای و مذهبی برخوردار است و در کنار حضور قابل توجهِ پاکستانی‌ها، هندی‌ها و بنگلادشی‌ها، فضایی چندفرهنگی و تحمل‌گرایانه را در کشور پدید آورده است.

تاریخ تا زمان استقلال

عُمان، با شواهد باستان‌شناسی مربوط به دورهٔ نوسنگی (حدود 6000 سال پیش)، یکی از قدیمی‌ترین حضورهای انسانی در شبه‌جزیرهٔ عربستان است. در دوران باستان، عُمان به‌عنوان «مَگَن» یا «مجَن» در متون سومری ذکر شده و از جمله منابع مهم مس برای تمدن‌های بلندمرتبهٔ دجله و فرات بود.

در دورهٔ اسلامی، عُمان از دهه‌های ابتدایی، وارد دایرهٔ اسلام شد و نقش مهمی در گسترش اسلام در سواحل شرق آفریقا (تا سواحل تانزانیا و کنیا) ایفا کرد. دو سال پس از وفات پیامبر (ص)، اختلافات سیاسی-اعتباری منجر به شکل‌گیری امامهٔ عُمان (حکومت اباضی) در سال 137 قمری شد، که مبنای نظام سیاسیِ خاصِ جمهوری اسلامی عُمان در دوران معاصر است.

در قرون وسطی، عُمان به یک قدرت دریانوردی تبدیل شد و در سده‌های 16 تا 18 با پرتغال و بریتانیا رقابت شدیدی داشت. در سال 1507، پرتغالی‌ها مسقط را اشغال کردند، اما در سال 1650 با قیام یعمَر بن عَبداللّه، عُمانی‌ها موفق به آزادسازی سرزمین خود شدند. پس از آن، امپراتوری عُمانی گسترش یافت و در اوج قدرت خود، حاکمیت بر زنگبار، ساحل مکران (امروزه سواحل ایران و پاکستان)، و بخش‌هایی از هند را در دست داشت.

از اواخر سدهٔ نوزدهم، نفوذ استعمار بریتانیا افزایش یافت و عُمان به‌صورت کشوری نیمه‌مستقل تحت حمایت بریتانیا درآمد.

اتفاقات منجر به استقلال

استقلال عُمان به‌معنای کنار گذاشتن کنترل مستقیم بریتانیا در قرن بیستم رقم خورد. با وجود آنکه عُمان هرگز مستعمرهٔ رسمی بریتانیا نبود، اما از طریق عهدنامه‌های نظامی و اقتصادی (مانند پیمان 1871 و بعدها توافق‌نامهٔ 1951)، لندن نفوذ شگرفی در سیاست خارجی و امنیتی عُمان داشت. نقطهٔ عطف، به‌دنبال فشارهای داخلی و بین‌المللی در دههٔ 1960–1970 و همچنین کودتای ملایم سال 1970 بود، که در آن سلطان قابوس بن سعید با حمایت بریتانیا، پدر خود (سلطان سعید بن تیمور) را برکنار کرد. قابوس بلافاصله روند مدرنیزاسیون و استقلالِ عملیاتی را آغاز نمود: در سال 1971، عُمان از حمایت بریتانیا خارج شد و وارد سازمان ملل شد. همچنین نیروهای مشاور بریتانیایی در نیروهای مسلح کاهش پیدا کرد و تصمیم‌گیری‌های سیاسی-اقتصادی به‌طور فزاینده‌ای داخلی‌سازی شد. در سال 1981، عضویت در شورای همکاری خلیج فارس (GCC) به‌عنوان گامی در جهت استقلالِ منطقه‌ای تثبیت شد.

رویدادهای سیاسی مهم 50 سال اخیر

پس از روی کار آمدن سلطان قابوس در سال 1970، عُمان دورهٔ احیای ملی را آغاز کرد. وی با حمایت از سیاست «تعادل هوشمندانه»، کشوری که قبلاً در انزوا به‌سر می‌برد را به یک بازیگر کلیدی در امنیت منطقه‌ای تبدیل نمود.

• سال 1970–1975: سرکوب جنبش ظفار (کمونیستی/سکولار) با کمک ایران پهلوی و بریتانیا؛ این جنگ داخلی، نقطهٔ شکست‌ناپذیر برای پایداری نظام سلطنتی بود.
• سال 1981: پیوستن به شورای همکاری خلیج فارس (GCC) بدون همسو شدن کامل با مواضع سیاسی عربستان — ویژگی‌ای که هویت مستقلِ عُمان را تقویت کرد.
• دههٔ 1990: آغاز اصلاحات محدودِ سیاسی؛ ایجاد مجلس مشورتی (مجلـس الشوری) در سال 1991، که در ابتدا تنها اختیارات مشورتی داشت، ولی با اصلاحات 2011، اختیارات نظارتی و پیشنهاد قانونی گسترده‌تری یافت.
• سال 1995: امضای پیمان‌های موقت با ایران برای مدیریت مشترک میدان‌های گازی مشترک (مانند خُفیه/کیش).
• سال‌های 2000–2010: نقش میانجی‌گری در مذاکرات هسته‌ای ایران (به‌ویژه در سال 2013 که اولین مذاکرات محرمانهٔ ایران و آمریکا در مسقط صورت گرفت).
• سال 2011: اوج جنبش‌های «بهار عربی»؛ در عُمان، اعتراضاتی در شهرهای صحار و صحم که بدون درگیری خشونت‌آمیز گسترده، منجر به افزایش حقوق دولتی، ایجاد مجلس دولتی (مجلـس الدوله) و اختیارات بیشتر برای مجلـس الشوری شد.
• سال 2020: درگذشت سلطان قابوس و جانشینی هیثم بن طارق؛ پیوستن به اتحادیهٔ گمرکی GCC (که تا آن زمان عُمان عضو نبود) و اعلام سیاست «عُمان 2040» برای کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی.
• سال 2022–2024: افزایش همکاری‌های امنیتی با چین (قرارداد 25 ساله برای توسعهٔ بندر صحار)، تقویت حضور در سازمان همکاری‌های اسلامی و عدم مشارکت در تحریم‌های یک‌جانبه علیه ایران.
  عُمان در تمام این سال‌ها سیاست بی‌طرفی فعال (active neutrality) را اتخاذ کرده است: نه عضو پیمان‌های نظامی (مانند ناتو)، نه پایگاه نظامی خارجی (جز حضور محدود مشاوران بریتانیایی)، و در عین حال، نه طرفِ هیچ یک از قطب‌های مناقشه‌برانگیز (شامل اختلافات سعودی–ایرانی، قطر–بحرین، یمن و غزه). این رویکرد، ثبات داخلی و روابط دیپلماتیک گسترده‌ای را برای عُمان فراهم کرده است.

گرایش سیاسی بین‌المللی

عُمان سیاست بی‌طرفی هوشمندانه را پیشه کرده است: عضو سازمان ملل، GCC، جنبش عدم تعهد، و سازمان همکاری‌های اسلامی است، ولی در ناتو، پیمان بغداد، یا ائتلاف‌های نظامی عربی (مانند ائتلاف یمن) عضویت ندارد. روابط تعادلی با ایران و عربستان، میانجی‌گری در بحران‌های منطقه‌ای (هسته‌ای ایران، یمن، افغانستان)، و عدم مشارکت در تحریم‌های یک‌جانبه، از ارکان اصلی دیپلماسی مسقط است. این کشور در بحران اوکراین نیز رأی مساعد به قطعنامه‌های ضد روسیه در سازمان ملل نداد. علاوه بر این، حضور استراتژیک در سازمان‌های بین‌المللیِ زیست‌محیطی (مانند برنامهٔ محیط زیست سازمان ملل) و همکاری با چین در چارچوب کمربند و جاده، نشان از گرایشِ غیرغربی، اما غیرایدئولوژیکِ عُمان دارد.

گرایش اقتصادی بین‌المللی

عُمان به سمت اقتصادی چندجانبه و درگیر نشدن در تحریم‌ها حرکت می‌کند. با وجود عضویت در GCC، ترجیح می‌دهد تا به‌جای وابستگی انحصاری به همسایگان عرب، شراکت‌های گسترده‌ای با اتحادیهٔ اروپا، چین، هند، و ایران ایجاد کند. بندر صحار و منطقهٔ ویژهٔ اقتصادی آن، یکی از نقطه‌های لنگر زنجیرهٔ تأمین چین در خلیج فارس است. عُمان در تحریم‌های نفتی علیه ایران مشارکت نکرد و از طریق مکانیزم‌های غیردلاری (مانند تبادل کالا به کالا) تجارت را حفظ نمود. همچنین، به‌دنبال جذب سرمایه‌گذاری خارجی در پروژه‌های زیرساختی (مانند خط لولهٔ صحار-مسقط، فرودگاه دوبل، و شهر هوشمند جدید سلطان هیثم) است. سیاست بانک مرکزی عُمان نیز بر ثبات نرخ ارز (پیوند ریال به دلار آمریکا با نرخ ثابت 0٫384 ریال) و کاهش ریسک‌های تورمی تأکید دارد.

نقاط قوت و ضعف زندگی و زیست در عُمان

نقاط قوت، شامل:

• ثبات سیاسی و امنیتی: در حالی‌که بسیاری از کشورهای همسایه درگیر درگیری‌های داخلی یا تنش‌های بین‌المللی بوده‌اند، عُمان برای دهه‌ها از ثبات سیاسی قابل ملاحظه‌ای برخوردار بوده است. جنایت‌های خشونت‌آمیز و تروریسم در بین کمترین نرخ‌ها در منطقه قرار دارند.
• کیفیت زندگی قابل قبول: شهرهایی مانند مسقط، صحار و صلاله دارای زیرساخت‌های مدرن، دسترسی گسترده به آب شیرین (از طریق نمک‌زدایی)، برق پایدار، و سیستم‌های مدیریت پسماند پیشرفته هستند. هزینهٔ زندگی نسبت به همسایگان (مانند امارات یا قطر) پایین‌تر است.
• گردشگری طبیعی منحصربه‌فرد: از کویرهای وسیع و دژهای تاریخی گرفته تا سواحل زیبا و جزایری مانند مسیره و دیمیه، تنوع جغرافیاییِ عُمان برای گردشگران داخلی و خارجی جذاب است.
• فرهنگ میانجی‌گری و تحمل: حضور اقلیت‌های مذهبی (شیعه، هندو، مسیحی) بدون تبعیض آشکار و آزادی نسبی فعالیت دینی، فضایی مسالمت‌آمیز را می‌سازد.
• سلامت عمومی پیشرفته: بیمهٔ درمانی بیماران خارجی و سیستم بیمارستانی ترکیبی (دولتی و خصوصی) از استانداردهای مناسبی برخوردار است.

نقاط ضعف، شامل:

• وابستگی به نیروی کار خارجی: بیش از 40 درصد جمعیت، کارگر موقت هستند؛ این امر باعث نگرانی‌هایی دربارهٔ هویت فرهنگی و چالش‌های ادغام شده است.
• محدودیت‌های حقوقی: سیستم سیاسی همچنان سلطنتی مطلق است؛ احزاب ممنوع، آزادی بیان محدود، و رسانه‌ها تحت نظارت هستند.
• چالش‌های آب و هوا: در بخش‌هایی از کشور (بخصوص شمال)، رطوبت بالا و دمای تابستانهٔ بیش از 45 درجه سانتی‌گراد، کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
• عدم تعادل منطقه‌ای: مناطق دوردست (ظفار در جنوب، نوه در شرق) از نظر خدمات و سرمایه‌گذاری دولتی عقب‌افتاده‌تر هستند.
• وابستگی به درآمد نفتی: بودجهٔ دولت همچنان بیش از 60 درصد به درآمدهای هیدروکربنی وابسته است. این امر شکنندگی اقتصادی را در برابر نوسانات قیمت جهانی نفت افزایش داده است.

شرایط اقتصادی و سرانه درآمد و رفاه

در سال 2024 سرانهٔ تولید ناخالص داخلی (بر اساس برابری قدرت خرید) در اقتصاد عُمان حدود 20 هزار دلار آمریکا بوده[4] که در سطح متوسط-بالا جای می‌گیرد. با این حال، نابرابری درآمدی پنهانی وجود دارد: در حالی‌که خانواده‌های سلطنتی و قبایل برتر دسترسی به منابع بسیار بالایی دارند، جوانان بومی بیکار (به‌ویژه در مناطق محروم) با چالش‌های شغلی جدی روبه‌رو هستند. دولت از طریق برنامه‌هایی مانند «طرح مالکیت بومی» (Omanization) سعی در جایگزینی نیروی کار خارجی با نیروی بومی دارد، اما با مقاومت‌های ساختاری (کمبود مهارت، انتظارات دستمزدی بالا) مواجه است. بیمهٔ اجتماعی، معافیت مالیاتی از درآمد شخصی، و یارانه‌های انرژی، سطح رفاه را نسبت به کشورهای غیرنفتی منطقه بهبود بخشیده است، اما پایداری این سیاست‌ها در بلندمدت زیر سؤال است.

میزان تولید ناخالص داخلی و جایگاه اقتصاد در دنیا

تولید ناخالص داخلی عُمان در سال 2024 بطور اسمی حدود 107 میلیارد دلار[5] و بر اساس برابری قدرت خرید حدود 220 میلیارد دلار[6] است. سهم عُمان از تجارت جهانی زیاد نیست اما به دلیل موقعیت جغرافیایی ویژه در تنگهٔ هرمز، تأثیر استراتژیک بسیار زیادی دارد. ارزش کالاهای صادراتی سالانه عُمان حدود 60 میلیارد دلار است.[7]

نقاط قوت اقتصادی

• منابع طبیعی غنی: عُمان دارای ذخایر تأییدشدهٔ نفت حدود 5 میلیارد بشکه (رتبهٔ 21 جهان)[8] است. میدان‌هایی مانند خُفیه (مشترک با ایران)، یدماه، و برقان جزو مهم‌ترین منابع درآمدی این کشور هستند.
• موقعیت جغرافیایی استراتژیک: عُمان کنترل کنندهٔ دو طرف تنگهٔ هرمز (مسقط و نوه) است که حدود 30 درصد نفت جهان از این تنگه عبور می‌کند. بنادر عمیق آب (صحار، صحار الکبیر، مسندم) پتانسیل تحول به هاب‌های تجاری دارند.
• پایداری اقلیمی نسبی: با وجود گرمای شدید، منطقهٔ ظفار (جنوب) دارای فصل بارانی (خدود) است که برای کشاورزی و گردشگری داخلی حیاتی است.
• جغرافیای متنوع: از کوه‌های حجر تا سواحل دریای عمان و کویرهای وسیع، ظرفیت‌های منحصربه‌فردی در گردشگری، معدن (مس، کروم، گچ)، و انرژی‌های تجدیدپذیر (خورشیدی، بادی، و حتی نمک‌زدایی با انرژی خورشیدی) فراهم می‌آورد.
• نیروی انسانی بومی جوان: حدود 30 درصد جمعیت زیر 15 سال است.[9] با وجود کمبود مهارت در برخی حوزه‌ها، سرمایه‌گذاری در آموزش فنی (از طریق مؤسسهٔ فنی عُمان و دانشگاه‌های تخصصی مانند GUtech با همکاری آلمان) در حال ارتقاء سطح نیروی کار است.
• ثبات سیاسی و قانونی: سیستم حقوقی مبتنی بر مجموعهٔ قوانین مدنی (نه شرعی خالص) و وجود کد سرمایه‌گذاری خارجی (2000 و اصلاح 2020)، امنیت حقوقی نسبتاً بالایی برای سرمایه‌گذاران بین‌المللی فراهم کرده است.
• زیرساخت‌های حمل‌ونقل پیشرفته: فرودگاه بین‌المللی مسقط، بندر صحار، و شبکهٔ جاده‌ای پیوسته حتی در مناطق کوهستانی، از نقاط قوت ساختاری‌اند.

تحولات اقتصادی دو دهه اخیر

در دو دههٔ گذشته، عُمان سه مرحلهٔ کلیدی را طی کرده است:
1. دههٔ اول (2000–2010): دورهٔ رونق نفتی؛ با قیمت‌های رو به رشد نفت، سرمایه‌گذاری گسترده در زیرساخت‌ها (بنادر، جاده‌ها، برق) و گسترش دولت رفاه. این دوره با جنبش‌های 2011 مواجه شد که نشان داد وابستگی به درآمد نفت، پایدار نیست.
2. دههٔ دوم (2011–2020): دورهٔ اقتصاد نفتی-انتقادی؛ با کاهش قیمت نفت در 2014، دولت برنامهٔ «چشمانداز عُمان 2020» را با تمرکز بر تنوع‌بخشی (صنایع غیرنفتی، گردشگری، لجستیک) اجرایی کرد. افزایش کسری بودجه، وام‌گیری از بازارهای بین‌المللی (اولین باند 2٫5 میلیارد دلاری در 2015)، و افزایش مالیات (مالیات بر ارزش افزوده در 2021) از ویژگی‌های این دوره بود.
3. دورهٔ پس از سلطان قابوس (2020–اکنون): اجرای برنامهٔ «عُمان 2040» با چهار محور: کاهش وابستگی به نفت به کمتر از 30 درصد، افزایش سهم بخش خصوصی به بیش از 50 درصد، بهبود شاخص‌های رقابت‌پذیری، و توسعهٔ شهرهای هوشمند.

از مهم‌ترین تحولات اخیر می‌توان به خصوصی‌سازی بخش‌هایی از هواپیمایی عُمان و مخابرات، تشکیل منطقهٔ ویژهٔ اقتصادی صحار با مشارکت چین، افتتاح خط لولهٔ گاز صحار–مسقط (340 کیلومتر)، و همکاری با ایران در پروژهٔ خط لولهٔ گاز مشترک (همچنان در مرحلهٔ مطالعاتی) اشاره کرد. با این وجود، چالش‌های ساختاری ــ از جمله بوروکراسی‌های اداری، کمبود نیروی متخصص بومی، و رقابت شدید با امارات و قطر ــ همچنان پابرجاست.

ظرفیت‌های همکاری با ایران

حوزهٔ انرژی

عُمان و ایران دارای ذخایر مشترک گاز طبیعی (میدان خُفیه/کیش) هستند. از سال 1995، مذاکراتی برای توسعهٔ مشترک این میدان انجام شده، اما پیشرفتی ملموس نداشته است. با این حال، ظرفیت‌های زیر قابل توجه است:

• خط لولهٔ گاز مشترک: امکان ساخت خط لولهٔ زیردریایی از جزیرهٔ کیش به مسندم یا صحار وجود دارد؛ با طول حدود 200–250 کیلومتر، کمترین فاصلهٔ ممکن بین ذخایر مشترک و زیرساخت‌های عُمانی است.
• پتروشیمی‌های فراساحلی: عُمان (به‌ویژه در صحار و صحار الکبیر) به توسعهٔ مجتمع‌های پتروشیمی جدید نیاز دارد. ایران با دانش فنی در ساخت واحد‌های متانول، اوره و آمونیاک می‌تواند همکاری مهندسی و تأمین تجهیز داشته باشد.
• انرژی‌های پاک: هر دو کشور در کاهش مصرف سوخت فسیلی در نیروگاه‌ها تلاش می‌کنند. همکاری در ساخت نیروگاه‌های خورشیدی-ترمودینامیکی یا بادی در مناطق کویری مرزی (مکران) می‌تواند مقرون‌به‌صرفه باشد.
• تأمین سوخت برای ناوگان: عُمان به سوخت‌های باکیفیت برای نفتکش‌ها و کشتی‌های بزرگ نیاز دارد؛ ایران با پالایشگاه‌های تخصصی (مانند پالایشگاه لمسار اصفهان) می‌تواند سوخت مازوت کم‌گوگرد و گازوئیل استاندارد ISO 8217 را تأمین کند.

حوزهٔ گردشگری

گردشگریِ دوطرفهٔ ایران و عُمان ظرفیت خام بسیار بالایی دارد که تاکنون بهره‌برداری نشده است:

• مسیرهای دریایی مستقیم: فعال‌سازی خطوط کشتی مسافربری از بنادر چابهار، بندرلنگه یا بوشهر به مسقطت و صحار می‌تواند سفر دریایی کوتاه (8–12 ساعت) و ارزانی را فراهم کند. این امر به‌ویژه برای گردشگران مذهبی، فرهنگی و طبیعت‌گرد جذاب است.
• تورهای ترکیبی ایران–عُمان–یمن: با تثبیت وضعیت امنیتی در ظفار و یمن، امکان طراحی تورهای اسلامی-تاریخی (بر اساس مسیرهای انتشار اسلام در جنوب شبه‌جزیره) از راه دریا وجود دارد.
• گردشگری درمانی: عُمان (بخصوص در منطقهٔ صحار) بر توسعهٔ مراکز درمانی با استانداردهای بین‌المللی تمرکز دارد. ایران با توانمندی در جراحی‌های تخصصی (قلب، نازایی، پلاستیک) می‌تواند خدمات مشاوره‌ای و آموزشی ارائه دهد.
• جذب گردشگران فارسی‌زبان: با توجه به حضور جمعیت فارس‌زبان در ساحل مکران و مسقط، ارائهٔ راهنمایی‌های دو زبانه (فارسی-عربی)، آموزش راهنما و پذیرایی فارسی‌زبان در هتل‌ها، می‌تواند تجربهٔ گردشگری را بهبود بخشد.

حوزهٔ معادن

عُمان دارای ذخایر قابل توجهی از معادن غیرفلزی و برخی فلزات پایه است:

• مس: ذخایر منطقهٔ صحار در سطح بالایی قرار دارند. ایران با تجربهٔ طولانی در استخراج و فرآوری مس (از کارخانجات سرچشمه تا سونگون) می‌تواند در طراحی مجتمع‌های استخراج-ذوب همکاری مهندسی داشته باشد.
• کرومیت: عُمان صادرکنندهٔ بزرگ کرومیت در جهان است. ایران با پتانسیل بازار داخلی (صنایع فولاد زیرآلیاژی) می‌تواند خریدار بلندمدت این مادهٔ اولیه باشد.
• سنگ‌آهک و گچ: با توجه به رونق ساخت‌وساز در ایران، واردات سنگ‌آهک با خلوص بالا از عُمان (به‌ویژه از معادن صحار) برای صنایع سیمان و شیمیایی جذاب است.
• فرآوری در سایت: هر دو کشور در حال حرکت به سمت افزایش ارزش افزودهٔ مواد معدنی هستند. امکان ایجاد واحدهای فرآوری مشترک در منطقهٔ ویژهٔ اقتصادی صحار (مثلاً تولید پودر کروم برای صنایع رنگ) وجود دارد.

همچنین، استفاده از تکنولوژی‌های ایرانی در دستگاه‌های حفاری و معدنکاری در شرایط سخت (کویری، سنگی) قابل ارزیابی است.

حوزهٔ فناوری

ایران در برخی حوزه‌های فناوری دستاوردهای قابل توجهی دارد که می‌تواند به نیازهای عُمان پاسخ دهد:

• فناوری اطلاعات و ارتباطات: با توجه به نیاز عُمان به توسعهٔ شهرهای هوشمند، تجربهٔ ایران در پروژه‌هایی مانند «شهر هوشمند اصفهان» یا سامانه‌های مدیریت ترافیک هوشمند می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
• سایبرسکیوریتی: عُمان به سیستم‌های محافظت از زیرساخت‌های حیاتی (نفت، آب، برق) نیاز فزاینده‌ای دارد. ایران با تأسیس مراکز ملی سایبری (مانند مرکز ملی فضای مجازی) و توسعهٔ راهکارهای داخلی، قادر به ارائهٔ خدمات مشاوره‌ای و آموزشی است.
• هوش مصنوعی و Big Data: همان‌گونه که شما به‌دنبال کاربرد هوش مصنوعی در تحلیل دسته‌ای فایل‌های PDF هستید، عُمان نیز (به‌ویژه در بخش‌های دولتی و انرژی) نیاز به سامانه‌های پردازش دادهٔ مبتنی بر هوش مصنوعی دارد. همکاری در توسعهٔ موتورهای جستجوی تخصصی برای مدارک فنی نفتی یا آرشیو‌های تاریخی (مانند مجلات جهاد سازندگی) می‌تواند نقطهٔ آغاز باشد.
• آموزش‌های تخصصی: برگزاری دوره‌های مشترک کوتاه‌مدت برای مهندسان عُمانی در دانشگاه‌های فنی ایران (به‌زبان انگلیسی) در رشته‌های هوش مصنوعی، امنیت اطلاعات، و مهندسی داده می‌تواند مؤثر باشد.

حوزهٔ کشاورزی و مواد غذایی

با وجود محدودیت‌های آب و خاک، هر دو کشور در کشاورزی هوشمند و مقاوم سرمایه‌گذاری می‌کنند:

• کشاورزی خشک‌کشتی و بیابانی: ایران با دانش فنی در سیستم‌های آبیاری قطره‌ای پیشرفته، گیاهان مقاوم به شوری (مانند جو، گندم دیم)، و استفاده از فاضلاب تصفیه‌شده، می‌تواند در توسعهٔ کشاورزی پایدار در ظفار و داخلی‌ترین مناطق عُمان کمک کند.
• گلخانه‌های هوشمند: عُمان در حال ساخت گلخانه‌های خنک‌کننده با انرژی خورشیدی است. ایران با تجربهٔ توسعهٔ گلخانه‌های بادخور (در مناطق جنوبی) می‌تواند در طراحی سازه‌های مقاوم و کم‌مصرف همکاری کند.
• مواد غذایی فرآوری‌شده: صادرات ایران به عُمان عمدتاً شامل خرما، زعفران، پسته، رب‌گوجه و ترشیجات است. افزایش ظرفیت بسته‌بندی صادراتی با استانداردهای حلال و ISO 22000، و همچنین تأسیس واحدهای مشترک در منطقهٔ ویژهٔ اقتصادی صحار برای تولید محصولات مشترک (مانند نوشیدنی‌های گیاهی) امکان‌پذیر است.
• امنیت غذایی: عُمان به سمت کاهش وابستگی به واردات غذا حرکت می‌کند. ایران با توانمندی در تولید دانه‌های روغنی و دامداری صنعتی می‌تواند در برنامه‌های استراتژیک ذخیرهٔ غذایی مشارکت کند.

حوزهٔ صنعت

• صنایع سبک و دریایی: عُمان در حال تقویت صنعت ساخت قطعات کشتی و تعمیرات نفتکش است. ایران با تجربهٔ ساخت تأسیسات دریایی می‌تواند در مهندسی و تأمین زیرسیستم‌های فولادی همکاری کند.
• صنایع دفاعی-تجاری دوگانه: با توجه به علاقهٔ شما به آیین‌نامه‌های عملیاتی برای سازمان‌های دوگانه، می‌توان به این نکته اشاره کرد که عُمان به‌دنبال توسعهٔ صنایع دفاعی سبک (مانند پهپادهای نظارتی ساحلی، سامانه‌های ارتباطی ایمن) است ــ ایران در این حوزه‌ها دستاوردهای قابل توجهی دارد و امکان انتقال فناوری با محدودیت ایمنی وجود دارد.
• ماشین‌آلات معدنی و نفتی: تولید قطعات فرسوده (spare parts) برای ماشین‌آلات قدیمی در پالایشگاه‌های عُمان، یکی از نیازهای فعلی است. ایران با صنعت ریخته‌گری دقیق و ماشین‌کاری CNC می‌تواند جایگزین مناسبی برای تأمین داخلی این قطعات باشد.
• انرژی صنعتی: با هدف کاهش مصرف نفت در صنایع، هر دو کشور به سمت سوخت‌های جایگزین حرکت می‌کنند. همکاری در طراحی کوره‌های مشترک با سوخت گاز و انرژی خورشیدی (مثلاً برای صنایع آهک‌پزی در صحار) مقرون‌به‌صرفه است.

حوزهٔ خدمات (پزشکی، مهندسی و …)

• خدمات مهندسی و مشاوره: با توجه به تخصص شما در ارزیابی سازمان‌های بزرگ — به‌ویژه هلدینگ‌های حمل‌ونقلی — می‌توان اشاره کرد که عُمان در حال ارزیابی ساختار هلدینگ حمل‌ونقل دریایی خود (Oman Drydock Company  و صحار پورت) است. امکان همکاری در ارائهٔ خدمات ارزیابی سازمانی مبتنی بر استانداردهای جهانی (مانند EFQM یا ISO 21001 ) و همچنین توسعهٔ آیین‌نامه‌های عملیاتی برای زیرسیستم‌های نوآوری وجود دارد.
• پزشکی و درمان: درمان‌های تخصصی مانند نازایی، جراحی قلب، و ارتوپدی در ایران از کیفیت بالا و هزینهٔ پایینی برخوردارند. توسعهٔ برنامه‌های گردشگری درمانی سازمان‌یافته (با اخذ مجوز از وزارت سلامت عُمان) می‌تواند بسیار سودآور باشد.
• آموزش فنی و حرفه‌ای: عُمان نیاز به توسعهٔ مراکز آموزشی برای مکانیک‌ها، اپراتورهای ماشین‌آلات سنگین و ناظران ایمنی دارد. ایران با مراکز ممتاز (مانند مجتمع‌های فنی حرفه‌ای استان‌های جنوبی) می‌تواند در طراحی برنامه‌های مشترک و استانداردسازی محتوای آموزشی همکاری کند ــ به‌ویژه با تأکید بر ایمنی کامل اپراتورها، مکانیک‌ها و دیگران در فرآیندهای سازمانی، که یکی از اولویت‌های شماست.
• مشاوره در مدیریت تغییر و فرهنگ نوآوری: با توجه به اهمیتی که شما بر مدیریت تغییر می‌گذارید، و با مشاهدهٔ مقاومت نیروی بومی عُمان در برابر خصوصی‌سازی و تغییر فرهنگ سازمانی، می‌توان برنامه‌های مشاوره‌ای بر مبنای مدل‌های بین‌المللی، مانند ADKAR یا Kotter   طراحی کرد.

حوزهٔ کریدورهای حمل و نقل

• کریدور شمال–جنوب (INSTC): عُمان به‌طور رسمی در سال 2023 به این کریدور پیوست. بندر چابهار و بندر صحار می‌توانند دو سر یک زنجیرهٔ کارآمد باشند: کالاهای ایران و آسیای مرکزی از طریق صحار به اروپا و آفریقا صادر شوند.
• خطوط کشتیرانی مستقیم: فعال‌سازی خط مسیری ماهانهٔ کانتینری بین چابهار و صحار با کشتی‌های 1000–1500 TEU می‌تواند حجم تجارت را 3 تا 5 برابر افزایش دهد.
• همکاری در زیرساخت‌های آب‌شناور: توسعهٔ بندر چابهار فاز 2 و بندر صحار الکبیر می‌تواند با همکاری مهندسی و تأمین تجهیزات سنگین (مانند جرثقیل‌های RTG ) از ایران همراه باشد.
• همسوسازی استانداردها: با تأکید شما بر هماهنگی با استانداردهای حمل‌ونقل جاده‌ای، می‌توان پیشنهاد همکاری در همسوسازی سیستم‌های کنترل بار (مانند مجوزهای بین‌المللی کالا، استاندارد کدگذاری کانتینرها، و مقررات ایمنی راننده) مطرح نمود — این امر برای کاهش زمان عبور در مرزهای ثالث (مانند امارات) بسیار حیاتی است.

حوزهٔ اقتصاد دریا

• آبزی‌پروری: با توجه به ساحل 3165 کیلومتری، عُمان در حال گسترش پرورش میگو، ماهی‌های سفید و ساردین است. ایران با تجربهٔ مدیریت مزارع آبزی در خلیج فارس (مانند در منطقهٔ بندردیر) می‌تواند در طراحی سامانه‌های گردش آب بسته (RAS) و تأمین بچه‌ماهی با کیفیت کمک کند.
• انرژی دریایی: پروژه‌هایی مانند انرژی امواج در ساحل ظفار یا تولید آب شیرین با انرژی جزر و مد در دیمیه، با مشارکت شرکت‌های ایرانی فعال در انرژی‌های نو (مانند شرکت‌های زیرمجموعهٔ وزارت نیرو)، قابل اجرا هستند.
• خدمات دریانوردی: ایران در تأسیس شرکت‌های بیمهٔ دریایی و ثبت کشتی در سازمان‌های بین‌المللی تجربه دارد. همکاری در تشکیل یک شرکت مشترک بیمهٔ دریایی در صحار، می‌تواند برای ناوگان دو کشور جذاب باشد.
• پایش زیست‌محیطی دریایی: عُمان بسیار به حفظ زیست‌بوم‌های دریایی (مانند صخره‌های مرجانی دیمیه) اهمیت می‌دهد. ایران با سامانه‌های پایش کیفیت آب و اکوسیستم (مانند پروژه‌های دانشگاه خلیج فارس) می‌تواند در ایجاد شبکهٔ مشترک نظارتی مشارکت کند.

حوزهٔ حکمرانی و سیاستگذاری

• توسعهٔ استانداردهای سازمانی: با توجه به تخصص شما در ارزیابی سازمان‌های بزرگ، می‌توان پیشنهاد ارائهٔ خدمات مشاوره‌ای در توسعهٔ استانداردهای داخلی عُمان (مانند «عُمان 2040» (مبتنی بر چارچوب‌های بین‌المللی (را داد.
• ایمنی و مدیریت ریسک: نیاز عُمان به استانداردهای ایمنی در فرآیندهای صنعتی (به‌خصوص در پالایشگاه‌ها و بنادر) بسیار جدی است. با توجه به تأکید شما بر ایمنی کامل اپراتورها و بهینه‌سازی عملکرد مجموعه، می‌توان همکاری در تدوین آیین‌نامه‌های مشترک ایمنی بر مبنای استانداردهای ISO 45001 و API RP 754 را پیشنهاد کرد.
• همکاری با مراکز علمی: عُمان تمایل به همکاری با دانشگاه‌ها دارد. امکان ایجاد مشترک «مرکز تحقیقات حکمرانی نوآورانه» در دوحه یا مسقط با مشارکت دانشگاه‌های ایرانی در حوزه‌های تصمیم‌گیری داده‌محور و مدیریت تغییر وجود دارد.
• اصلاحات بوروکراتیک: با توجه به مشکلات مبنایی IT در سازمان‌های مورد ارزیابی شما، می‌توان برنامه‌هایی برای بهبود سیستم‌های ERP دولتی عُمان (به‌ویژه در بخش حمل‌ونقل) با استفاده از راهکارهای ایرانیِ مقاوم در برابر تحریم (مانند سامانه‌های داخلی مبتنی بر لینوکس) طراحی کرد.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

عُمان با ترکیبی منحصربه‌فرد از ثبات سیاسی، موقعیت جغرافیایی استراتژیک و سیاست خارجی بی‌طرفانه، به‌عنوان یک شریک مطمئن و پایدار برای همکاری‌های بلندمدت ظاهر می‌شود. این کشور، نه درگیر منازعات منطقه‌ای است و نه تحت تحریم‌های مستقیم قرار دارد ــ ویژگی‌هایی که همکاری با آن را برای ایران، به‌ویژه در شرایط فعلی، بسیار جذاب می‌سازد. ظرفیت‌های همکاری در حوزه‌های انرژی، لجستیک، فناوری و خدمات تخصصی (به‌ویژه با توجه به اولویت‌های شما در ایمنی، استانداردسازی و نوآوری سازمانی) پتانسیل قابل توجهی دارند. برای موفقیت این همکاری‌ها، نیاز به رویکردی سیستمی، مبتنی بر درک دقیق نیازهای عُمان و تطبیق آن با نقاط قوت ایران است. همکاری‌های اولیه به‌صورت پایلوت (مانند یک پروژهٔ مشترک در صحار یا چابهار) می‌تواند زمینه‌ساز گسترش روابط در مقیاس وسیع‌تر باشد. در نهایت، عُمان نه یک رقیب، بلکه یک همسایهٔ استراتژیکِ مکمل برای ایران محسوب می‌شود.